Folklor Akademi Dergisi

Abstract

Dini inanışlar bir toplumun kültürel yapısını doğrudan etkiler ve kültürün çeşitlenmesini sağlar. Hicri takvimin ilk ayı olan muharrem ayı, İslam âlemi için kutsal kabul edilen aylardan birisidir. Hicri 61 yılında muharrem ayının onuncu günü (10 Ekim 680) bugünkü Irak sınırları içinde yer alan Kerbela Çölü'nde yaşanan ve tarihi kaynaklarda Kerbela Olayı, Kerbela Vakası ve Kerbela Faciası olarak da adlandırılan vahim olay neticesinde Hz. Hüseyin ve ehlibeyt mensuplarının şehit edilmesi İslam aleminde derin üzüntüye neden olmuştur. Bu nedenle her yıl muharrem ayında Türkiye, Azerbaycan, Pakistan, Irak, Lübnan, İran ve Suriye başta olmak üzere Şiilik ve Aleviliğin yaygın olduğu yerlerde Hz. Hüseyin ve ehlibeyte yapılan zulmü telin etmek ve anmak amacıyla dini ritüeller icra edilir. Günümüzde her ne kadar muharrem ayında yapılan ritüeller Şiilik veya Alevilikle özdeştirilse de İslamiyet’e mensup birçok grup ehlibeyte yapılan bu zulmü kınamaktadır. Kerbela Olayı tarihsel süreç içerisinde folklorik bir anlatıya dönüşerek günümüze kadar ulaşmıştır. Bu çalışmada Iğdır iline bağlı Melekli beldesinde muharrem ayında yapılan toplumsal uygulamalar, dini ritüeller ve inanışlar incelenmiştir. Melekli beldesinde muharrem ayında gerçekleştirilen dini ritüellere iştirak edilerek katılımlı gözlem yapılmıştır. Kaynak kişilerle yarı yapılandırılmış görüşme metodu kullanılarak kültür hakkında derinlemesine bilgi alınmıştır. Dini ritüeller kayıt altına alınmış ve karekod teknoloji kullanılarak çalışmaya eklenmiştir. Muharrem ayında yapılan dini ritüeller; muharrem ayı hazırlıkları, aşure gününe kadar yapılan dini ritüeller, aşure günü yapılan dini ritüeller ve aşure gününden sonra yapılan dini ritüeller olmak üzere dört grupta tasnif edilmiş ve yorumlanmıştır. Yörede muharrem ayında İmam Hüseyin ve ehlibeytin şehit edilmesini anmak amacıyla gerçekleştirilen deste vurma geleneği, başvurma geleneği, adak adama, ölü yemeği, kara giyme, yas tutma, helva kavurma, mum yakma ve ihsan dağıtma gibi toplumsal uygulamalarda kadim Türk kültürünün izleri tespit edilmiştir. Yöre halkının Kerbela’da yaşanan bu acı olayı anmak amacıyla gerçekleştirdiği dini ritüellerde folklorun protesto işlevinin ön plana çıktığı belirlenmiştir. Çalışmanın din folkloru başta olmak üzere inanç temelli araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.