Öz
The third cinema movement, which started to be seen in the third world countries, especially in Latin America since the 1960s, differs both aesthetically and thematically from the first cinema, also called American or Hollywood cinema, and the second cinema, also referred to as auteur or art cinema. Third filmmakers, who adopt a political attitude at its core, attach importance to the ideological function of cinema as a part of social change and use cinema as a weapon. The socialist approach in Turkish cinema that started in the 1960s paved the way for the emergence of the third cinema in Turkish cinema with the emergence of a new generation of filmmakers in the mid-1970s. Directors such as Yılmaz Güney, Şerif Gören, Zeki Ökten, Erden Kıral, Yavuz Özkan, and Şerif Gören emphasised the political language of cinema and produced films within this framework. However, among these filmmakers, it was Yavuz Özkan who came closest to the language of third cinema. By transforming the ideological function of cinema into a part of social transformation, Özkan aimed at the active participation of the audience and contributed to their awareness. In this context, this study aims to reveal the political elements in Yavuz Özkan's pre-1980 films with the method of ideological criticism. Özkan's first film Maden (1978) and his second film Demir Yol (1979) are the most important works of the period with their class-based approach and the most important films of the third cinema in Turkish cinema.
Anahtar Kelimeler
Political Cinema Modern Cinema Third Cinema Turkish Cinema Yavuz Özkan
Kaynakça
- Buchsbaum, J. (2007). Üçüncü Sinemaya Yakından Bir Bakış. E. Biryıldız, & Zeynep. Çetin Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (E. Kaya, Çev., s. 51-72). İstanbul: Es Yayınları.
- Amin, S. (1992). Üçüncü Dünya Demokrasi ve Sosyalizm. (Fikret Başkaya & Yiğit Bener, Çev.) Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
- Bordwell, D., & Thompson, K. (2008). Film Sanatı. (Emrah Suat Onat, Ertan Yılmaz, Çev.) Ankara: De Ki Yayınları.
- Buchsbaum, J. (2007). Üçüncü Sinemaya Yakından Bir Bakış. E. Biryıldız, & Zeynep. Çetin Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (E. Kaya, Çev., s. 51-72). İstanbul: Es Yayınları.
- Burton, J. (2018). Latin Amerika'da Sinema ve Toplumsal Değişim. (Faik Onur Acar, Çev.) Ankara: Dipnot Yayınları.
- Cantaş, A., & Serarslan, M. (2021). Gerçekliğin Katmanları Arasından Üçüncü Sinemaya Doğru: “Ben, Daniel Blake”. Selçuk İletişim, 2(14), 634-656. doi: 10.18094/josc.814759
- Chanan, M. (1997). The Changing Geography of Third Cinema. From Screen Special Latin American Issue, 38 (4), 372-388.
- Cormak, M. (1994). Ideology and Cinematography in Hollywood, 1930-1939. New York: St. Martin’s Press.
- Erus, Z. Ç. (2007). Manifestolardan Günümüze Üçüncü Sinema Tartışmaları. Zeynep Çetin Erus ve Esra Biryıldız içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (s. 19-50). İstanbul: Es Yayınları.
- Erus, Z. Ç. (2013). Üçüncü Sinema Kuramı ve Pratiği. Z. Özarslan içinde, Sinema Kuramları II Beyazperdeyi Aydmlatan Kuramlar (s. 93-130). İstanbul: Su Yayınevi.
- Esen, Ş. K. (2007). Türkiye’de Üçüncü Sinema. E. Biryıldız, & Z. Ç. Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (s. 310-354). İstanbul: Es Yayınları.
- Esen, Ş. K. (2010). Türk Sinemasının Kilometre Taşları. İstanbul: Agora Kitaplığı.
- Espinosa, J. G. (2003). Mükemmel Olmayan Bir Sinema İçin, (A. Ufuk, Çev.). Yeni Film (1), s. 93-102.
- Gabriel, T. H. (2007). Üçücü Dünya Filmlerine İlişkin Eleştirel Bir Kurama Doğru. E. Biryıldız, & Z. Ç. Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (G. Şener, Çev., s. 106-136). İstanbul: Es Yayınları.
- Getino, O. (2006). Üçüncü Sinema” Kavramı Üzerine Notlar. Yeni İnsan Yeni Sinema (23), 40-44.
- Görücü, B. (2015). Türk Sinemasında İşçi: 1973 Sonrası. F. Başaran içinde, İşçi Filmleri "Öteki Sinemalar" (s. 178-208). İstanbul: Yordam Yayınları.
- Hayward, S. (2012). Sinemanın Temel Kavramları. (U. Kutay, & M. Çavuş, Çev.) İstanbul: Es Yayınları.
- Mast, G., & Cohen, M. (1974). Film Theory and Criticism; Introductory Readings. New York : Oxford University Press.
- Oluk, A. (2008). Klasik Anlatı Sineması. İstanbul : Hayalet Kitap.
- Ryan, M., & Kellner, D. (2016). Politik Kamera. (E. Özsayar, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Scagnamillo, G. (1997-1998). Tüsk Sinemasında Tartışmalar, Polemikler, Kuramlar 2. Bölüm. Yeni Sinema (4), 43-55.
- Serik, Ç., & Kılınçarslan, Y. (2019, Ağustos). Sovyet Sinemasında İdeolojik Aygıt Olarak Çocuğun Temsili. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (65), s. 1249-1258.
- Sertlek, T. (2015). Sınıf Bilincinin Oluşumunda Bir Sinema Deneyimi: Maden Filmi. F. Başaran içinde, İşçi Filmleri, Öteki "Sinemalar" (s. 241-248). İstanbul: Yordam Yayınları.
- Shohat, E. (2003). Post-Third-Worldist Culture: Gender, Nation, and the Cinema. A. R. Guneratne, & W. Dissanayake içinde, Rethinking Third Cinema (s. 51-78). New York: Routledge.
- Sison, A. D. (2006). Screening Schillebeeckx: Theology and Third Cinema in Dialogue. New York: Palgrave Macmillan.
- Solanas, F., & Getino, O. (2008). Üçüncü Bir Sinemaya Doğru. B. Bakır, Y. Ünal, & S. Saliji içinde, Sinemasal Yazılar 1 Sinema, İdeoloji, Politika (E. Yılmaz, Çev., s. 167-194). Ankara: Orienf Yayıncılık.
- Solanas, F., & Gettino, O. (2013). Üçüncü Bir Sinemaya Doğru. B. Odabaş içinde, Üçüncü Sinema (s. 164-176). İstanbul: Agora Kitaplığı.
- Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş. (S. Salman, & Ç. Asatekin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Süalp, Z. T. (2008). Deneyim Ufkumuzun Sineması. Z. T. Süalp, A. Kanbur, & N. Algan içinde, Ozgürlüklerden Kayıplara ve Sonrası (s. 7-54). Ankara: De Ki Basım Yayım.
- Turan, B. (2017). Maden Filmi ve Sınıf Bilinci. M. K. Coşkun içinde, Emekçileri İzlemek Sinemamızda Sınıf, Kültür, Bilinç ve Direniş (s. 125-142). İstanbul: Kor Kitap.
- Ünal, Y. (2008). Dram Sanatı ve Sinema. İstanbul: Hayalet Kitap.
- Wayne, M. (2011). Giriş: Marksizm, Sinema ve Film İncelemeleri. M. Wayne içinde, Sinemayı Anlamak: Marksist Perspektifler (E. Yılmaz, Çev., s. 7-36). Ankara: De Ki Basım Yayım.
- Wayne, M. (2011). Politik Film Üçüncü Sinemanın Diyalektiği. (E. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Yordam Yayınları.
- Yılmaz, E. (1997). 1968 ve Sinema. Ankara: Kitle Yayınları.
- Yücel, F. (2021). Üçüncü Sinema'nın Hikayesi: Sinema Perdesine Politik Bakış. S. Sert içinde, Sinemanın Teorisi (s. 254-284). İstanbul: Yordam Yayınları.
Öz
1960’lı yıllardan itibaren özellikle başta Latin Amerika olmak üzere üçüncü dünya ülkelerinde görülmeye başlayan üçüncü sinema akımı hem estetik hem de tematik anlamda Amerikan ya da Hollywood sineması olarak da adlandırılan birinci sinemadan ve auteur ya da sanat sineması olarak da ifade edilen ikinci sinemadan ayrışmaktadır. Temelinde politik bir tavrı benimseyen üçüncü sinemacılar toplumsal değişimin bir parçası olarak sinemanın ideolojik işlevinin ön plana çıkmasını önemserler ve sinemayı adeta bir silah olarak kullanırlar. Türk sineması içinde 1960’lı yıllarda başlayan toplumcu yaklaşım 1970’li yılların ortasından itibaren yeni sinemacı kuşağının ortaya çıkışıyla Türk sinemasında üçüncü sinemanın etkin olmasının önünü açmıştır. Başta Yılmaz Güney olmak üzere Şerif Gören, Zeki Ökten, Erden Kıral, Yavuz Özkan gibi yönetmenler 1960’ların sonundan itibaren ortaya çıkan Devrimci sinema geleneğinin parçası olmakla birlikte sinemanın politik diline vurgu yapmışlar ve bu çerçevede filmler üretmişlerdir. Ancak bu sinemacılar arasında üçüncü sinema diline en çok yaklaşabilen Yavuz Özkan olmuştur. Özkan, sinemanın ideolojik işlevini toplumsal dönüşümün bir parçasına dönüştürerek izleyicilerin aktif katılımını amaçlamış ve onların bilinçlenmesine katkı sağlamıştır. Bu kapsamda çalışma, Yavuz Özkan’ın 1980 öncesi çekmiş olduğu filmlerdeki politik unsurları ideolojik eleştiri yöntemi ile açığa çıkarmayı hedeflemektedir. Özkan’ın ilk filmi Maden (1978) ve sonrasında çektiği ikinci filmi Demir Yol (1979) ile sinema dilinde politik unsurlar kendisini göstermiş ve sınıf temelli yaklaşımı ile dönemin en önemli yapıtları ve üçüncü sinemanın Türk sinemasındaki en önemli filmleri olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Politik Sinema Modern Sinema Üçüncü Sinema Türk Sineması Yavuz Özkan
Kaynakça
- Buchsbaum, J. (2007). Üçüncü Sinemaya Yakından Bir Bakış. E. Biryıldız, & Zeynep. Çetin Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (E. Kaya, Çev., s. 51-72). İstanbul: Es Yayınları.
- Amin, S. (1992). Üçüncü Dünya Demokrasi ve Sosyalizm. (Fikret Başkaya & Yiğit Bener, Çev.) Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
- Bordwell, D., & Thompson, K. (2008). Film Sanatı. (Emrah Suat Onat, Ertan Yılmaz, Çev.) Ankara: De Ki Yayınları.
- Buchsbaum, J. (2007). Üçüncü Sinemaya Yakından Bir Bakış. E. Biryıldız, & Zeynep. Çetin Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (E. Kaya, Çev., s. 51-72). İstanbul: Es Yayınları.
- Burton, J. (2018). Latin Amerika'da Sinema ve Toplumsal Değişim. (Faik Onur Acar, Çev.) Ankara: Dipnot Yayınları.
- Cantaş, A., & Serarslan, M. (2021). Gerçekliğin Katmanları Arasından Üçüncü Sinemaya Doğru: “Ben, Daniel Blake”. Selçuk İletişim, 2(14), 634-656. doi: 10.18094/josc.814759
- Chanan, M. (1997). The Changing Geography of Third Cinema. From Screen Special Latin American Issue, 38 (4), 372-388.
- Cormak, M. (1994). Ideology and Cinematography in Hollywood, 1930-1939. New York: St. Martin’s Press.
- Erus, Z. Ç. (2007). Manifestolardan Günümüze Üçüncü Sinema Tartışmaları. Zeynep Çetin Erus ve Esra Biryıldız içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (s. 19-50). İstanbul: Es Yayınları.
- Erus, Z. Ç. (2013). Üçüncü Sinema Kuramı ve Pratiği. Z. Özarslan içinde, Sinema Kuramları II Beyazperdeyi Aydmlatan Kuramlar (s. 93-130). İstanbul: Su Yayınevi.
- Esen, Ş. K. (2007). Türkiye’de Üçüncü Sinema. E. Biryıldız, & Z. Ç. Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (s. 310-354). İstanbul: Es Yayınları.
- Esen, Ş. K. (2010). Türk Sinemasının Kilometre Taşları. İstanbul: Agora Kitaplığı.
- Espinosa, J. G. (2003). Mükemmel Olmayan Bir Sinema İçin, (A. Ufuk, Çev.). Yeni Film (1), s. 93-102.
- Gabriel, T. H. (2007). Üçücü Dünya Filmlerine İlişkin Eleştirel Bir Kurama Doğru. E. Biryıldız, & Z. Ç. Erus içinde, Üçüncü Sinema ve Üçüncü Dünya Sineması (G. Şener, Çev., s. 106-136). İstanbul: Es Yayınları.
- Getino, O. (2006). Üçüncü Sinema” Kavramı Üzerine Notlar. Yeni İnsan Yeni Sinema (23), 40-44.
- Görücü, B. (2015). Türk Sinemasında İşçi: 1973 Sonrası. F. Başaran içinde, İşçi Filmleri "Öteki Sinemalar" (s. 178-208). İstanbul: Yordam Yayınları.
- Hayward, S. (2012). Sinemanın Temel Kavramları. (U. Kutay, & M. Çavuş, Çev.) İstanbul: Es Yayınları.
- Mast, G., & Cohen, M. (1974). Film Theory and Criticism; Introductory Readings. New York : Oxford University Press.
- Oluk, A. (2008). Klasik Anlatı Sineması. İstanbul : Hayalet Kitap.
- Ryan, M., & Kellner, D. (2016). Politik Kamera. (E. Özsayar, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Scagnamillo, G. (1997-1998). Tüsk Sinemasında Tartışmalar, Polemikler, Kuramlar 2. Bölüm. Yeni Sinema (4), 43-55.
- Serik, Ç., & Kılınçarslan, Y. (2019, Ağustos). Sovyet Sinemasında İdeolojik Aygıt Olarak Çocuğun Temsili. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (65), s. 1249-1258.
- Sertlek, T. (2015). Sınıf Bilincinin Oluşumunda Bir Sinema Deneyimi: Maden Filmi. F. Başaran içinde, İşçi Filmleri, Öteki "Sinemalar" (s. 241-248). İstanbul: Yordam Yayınları.
- Shohat, E. (2003). Post-Third-Worldist Culture: Gender, Nation, and the Cinema. A. R. Guneratne, & W. Dissanayake içinde, Rethinking Third Cinema (s. 51-78). New York: Routledge.
- Sison, A. D. (2006). Screening Schillebeeckx: Theology and Third Cinema in Dialogue. New York: Palgrave Macmillan.
- Solanas, F., & Getino, O. (2008). Üçüncü Bir Sinemaya Doğru. B. Bakır, Y. Ünal, & S. Saliji içinde, Sinemasal Yazılar 1 Sinema, İdeoloji, Politika (E. Yılmaz, Çev., s. 167-194). Ankara: Orienf Yayıncılık.
- Solanas, F., & Gettino, O. (2013). Üçüncü Bir Sinemaya Doğru. B. Odabaş içinde, Üçüncü Sinema (s. 164-176). İstanbul: Agora Kitaplığı.
- Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş. (S. Salman, & Ç. Asatekin, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
- Süalp, Z. T. (2008). Deneyim Ufkumuzun Sineması. Z. T. Süalp, A. Kanbur, & N. Algan içinde, Ozgürlüklerden Kayıplara ve Sonrası (s. 7-54). Ankara: De Ki Basım Yayım.
- Turan, B. (2017). Maden Filmi ve Sınıf Bilinci. M. K. Coşkun içinde, Emekçileri İzlemek Sinemamızda Sınıf, Kültür, Bilinç ve Direniş (s. 125-142). İstanbul: Kor Kitap.
- Ünal, Y. (2008). Dram Sanatı ve Sinema. İstanbul: Hayalet Kitap.
- Wayne, M. (2011). Giriş: Marksizm, Sinema ve Film İncelemeleri. M. Wayne içinde, Sinemayı Anlamak: Marksist Perspektifler (E. Yılmaz, Çev., s. 7-36). Ankara: De Ki Basım Yayım.
- Wayne, M. (2011). Politik Film Üçüncü Sinemanın Diyalektiği. (E. Yılmaz, Çev.) İstanbul: Yordam Yayınları.
- Yılmaz, E. (1997). 1968 ve Sinema. Ankara: Kitle Yayınları.
- Yücel, F. (2021). Üçüncü Sinema'nın Hikayesi: Sinema Perdesine Politik Bakış. S. Sert içinde, Sinemanın Teorisi (s. 254-284). İstanbul: Yordam Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Radyo-Televizyon |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 22 Eylül 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 12 Sayı: 3 |
