Batı'ya Açılan Pencereden Akad'ın Kadrajına: Avrupa Sinema Geleneği ve Kültürel Yatkınlıklar Bağlamında Lütfi Akad'ın Auteur Kimliğinin Analizi
Öz
Bu makale, Türk sinema tarihinin öncü figürü ve ilk auteur'lerinden biri olarak kabul edilen Lütfi Akad'ın Avrupa geleneği ile ilişkisini Pierre Bourdieu'nün kültürel sermaye ve habitus kavramlarından yararlanarak anlamaya çalışır. Yeşilçamlı bir auteur olarak Akad'ın kendine özgü koşullarını değerlendirebileceğimiz bir yöntem çerçevesi çizer. Bu çerçeve, yönetmenin kişiliğine odaklanırken kökensel, sosyal ve kültürel bağlamını da analiz etmemize imkân veren auteur eleştirisi üzerinden şekillenir. İki yönlü bir değerlendirme yapmayı amaçlayan makalenin ilk bölümünde Akad'ın sinematografisini, anlatısal özelliklerini ve Yeşilçam'daki film pratiğini inceleyen çalışmalar Avrupa sinema geleneği çerçevesinde yorumlanır. Bu bölümde öne çıkan nitelikler, Avrupa sanat sineması paradigmasıyla ve auteur sinema yaklaşımıyla uyumludur. Çalışmanın ikinci bölümü, Akad'ın yetiştiği sosyal ve kültürel çevrenin onun auteur kimliği üzerindeki etkilerini ortaya koyar. Buna göre, Batıya açılan pencere olarak tanımlanan ve modernleşme sürecinde önemli bir role sahip olan Galatasaray Lisesinde 1930-1939 yılları arasında aldığı eğitim, Akad'ın önemli bir kültürel sermaye edinmesini sağlar. İçinde bulunduğu ortam ve koşullar sinemayı bir sanat pratiği olarak görmesine ve modernist estetik bağlama eklemlenmesine imkân verir. Avrupa sinema geleneği ve zihniyet dünyası ile olan yakınlığı, piyasa kurallarına ve politik ortamın taleplerine karşı kendi sinema arayışını sürdürmesinde ve bir yönetmen olarak öncü adımlar atmasında etkili olur.
Anahtar Kelimeler
Lütfi Ömer Akad Türk sineması Avrupa sineması kültürel sermaye auteur Galatasaray lisesi
Kaynakça
- Abisel, N., Arslan U.T., Behçetoğulları,P., Karadoğan,A., Öztürk, S.R. & Ulusay N., (2018). Çok tuhaf çok tanıdık Vesikalı Yarim üzerine (3. baskı). İstanbul: Metis.
- Akad, L. Ö. (2004). Işıkla karanlık arasında. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Akad, L.Ö. (1952). Kanun Namına [Film].
- Akad, L.Ö. (1955). Beyaz Mendil [Film].
- Akad, L.Ö. (1957). Ak Altın [Film].
- Akad, L.Ö. (1959). Yalnızlar Rıhtımı [Film].
- Akad, L.Ö. (1959). Üç Tekerlekli Bisiklet [Film].
- Akad, L.Ö. (1967). Hudutların Kanunu [Film].
- Akad, L.Ö. (1967). Kızılırmak Karakoyun [Film].
- Akad, L.Ö. (1972). Yaralı Kurt [Film].
- Akad, L.Ö. (1972). Irmak [Film].
- Akad, L.Ö. (1973). Gelin [Film].
- Akad, L.Ö. (1973). Düğün [Film].
- Akad, L.Ö. (1974). Diyet [Film].
- Arslan, U. T. (2010). Mazi kabrinin hortlakları, Türklük melankoli ve sinema. İstanbul: Metis.
- Algan, N. (2005). Türkiye’nin görsel belleğinde bir öncü ve bir usta: Lütfi Akad. A. Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 23-52). Ankara: Dost.
- Ateş, M. (2020). Sinemada göç bağlamında sınıf, kimlik ve mekân: Ömer Lütfi Akad ve ‘göç üçlemesi’. Medeniyet ve Toplum Dergisi (METDER), 4 (2), 128-141. http://dx.doi.org/10.51117/metder.2020.2
- Austruc, A. (2010). Yeni avangardın doğuşu: Kamera kalem (çev. Nagihan Özer). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine (ss. 21-26) Ankara: Deki.
- Aydın, M. (2010). “Kayıp zamanın izinde” Ahmet Hamdi Tanpınar. Ankara: Doğu Batı.
- Aytekin, P.E. (2015). Köy gerçekliği bağlamında Türk sinemasında edebiyat etkisi: Lütfi Ömer Akad sineması, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı: 41, Güz, 313-328.
- Barthes, R. (2022). La Bruyère: Mitten edebiyata. Jean de la Bruyère. Karakterler yahut çağın töreleri (çev. Bediha Kösemihal) (ss. 391-407). İstanbul: Telemak.
- Bazin, A. (1985). On the politique des auteurs. Hillier, J. Cahier du Cinéma (ss. 248-259). Cambridge: Harvard University.
- Bergfelder, T. (2005). Avrupa sinemasını yeniden düşünmek: Avrupa sinema tarihi yazımı için kavram ve örnekler, Toplumbilim, Sayı 18, 191-199.
- Bordwell, D. (2010a). Film pratiğinin kipi olarak sanat sineması (çev. Yeşim Özben). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine içinde (ss. 71-82). Ankara: Deki.
- Bordwell, D. (2010b). Sanat sineması Anlatımı (çev. Emrah Suat Onat). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine içinde (ss. 125-177). Ankara: Deki.
- Bostan, M. (2021). Yeşilçam’da bir “romancı” yönetmen: Lütfi Akad. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19 (37), 147-164.
- Bourdieu, P. (2015). Ayrım, Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt). Ankara: Heretik.
- Bourdieu, P. ve Passeron, J.C. (2020). Varisler öğrenciler ve kültür (4. basım). (çev. Levent Ünsaldı, Aslı Sümer). Ankara: Heretik.
- Bozdoğan, S. (2020). Modernizm ve ulusun inşası (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis.
- Buscombe, E. (1973). Ideas of authorship, Screen, 14 (3), 75–85. https://doi. org/10.1093/screen/14.3.75
- Çeğin, G. ve Göker, E. (2015). Araştırmasından 50 yıl, kitabından 35 yıl sonra Ayrım. Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi içinde (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt) (ss. 9-21). Ankara: Heretik.
- Dadak, Z. (2005). Bir Redd-i Miras: Yaralı Kurt. Ayla Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 81-93). Ankara: Dost.
- Daldal, A. (2005). 1960 darbesi ve Türk sinemasında toplumsal gerçekçilik. İstanbul: Homer.
- Dellaloğlu, B. (2013). Modernleşmenin zihniyet dünyası, Bir Tanpınar fetişizmi. (4 baskı). Ankara: Kadim.
- Dilek, A. B. (2023). Kızılırmak Karakoyun filmini anlatı ve kahramanın yolculuğu bağlamında biçimbilimsel olarak yeniden okumak, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 16 (41), 141-158 https://doi.org/10.12981/mahder.1201978
- Engin, V. (2016). 1868’ten 1923’e Mekteb-i Sultânî. İstanbul: Yeditepe.
- Engin, V. (2021). Galatasaray Lisesi, Atatürk Ansiklopedisi içinde. Erişim tarihi: 5 Eylül 2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/galatasaray-lisesi/?pdf=3655 Esen, Ş.K. (2002). Türk sinemasının kilometre taşları. İstanbul: Naos.
- Esen, Ş. K. (2005) Akad’ı okumak. Ayla Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 74-80). Ankara: Dost.
- Esen, Ş.K (2016). Türk sinemasının kilometre taşları (3. baskı). İstanbul: Agora.
- Fazlıoğlu, F. N. (2019). Lütfi Ö. Akad’ın göç üçlemesi: Yaklaşan erkeklik krizi ve kadınların yükselişi. TRTAkademi, 4 (7), Sayı 07, 42-60.
- Fikret, T. (2006). Haluk’un defteri (çev. Abdullah Uçman). İstanbul: Çağrı.
- Gerstner, D. A. (2003). The practices of authorship. D.A. Gerstner & J. Staiger (Ed.), Authorship and film (ss. 3-25). New York: Routledge.
- Gerstner, J. & Staiger, J. (2003). Authorship and film. New York: Routledge.
- Green, J.R. (2000). Straight lick: The cinema of Oscar Micheaux. Bloomington: Indiana University Press.
- Güçhan, G. (1992). Toplumsal değişme ve Türk sineması. Ankara: İmge.
- Güney, Y. (1970). Umut [Film].
- Kayalı, K. (2006). Yönetmenler çerçevesinde Türk Sineması. Ankara: Deniz.
- Kayalı, K. (2018). Gelenekselliğin ve farklılaşmanın iç içe geçmesiyle şekillenen Türk sineması geçmişten kopmadan yenileşiyor. TRTAkademi. 3 (5), 436-443.
- Kayalı, K. (2020). Dönemini sallayan yönetmenler ve filmleri geçip giderken neden hâlâ Metin Erksan ve Lütfi Akad sineması konuşuluyor? Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36), 671-682.
- Kael, P. (2010). Çemberler ve kareler. A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss.47-70). Ankara: Deki.
- Karadoğan, A. (ed.). (2010). Sanat sineması üzerine. Ankara: Deki.
- Karadoğan, A. (2018), Modernist Estetik, Türkiye’de Sanat sineması tarihine giriş (1896-2000). Ankara: Deki.
- Kanbur, A. (2005). Geçmişten günümüze, günümüzden geçmişe sinemamızda bir portre: Lütfi Akad. A. Kanbur (ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 8-22). Ankara: Dost.
- Kanbur, A. (Ed.). (2005). Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad. Ankara: Dost.
- Kırel, S. & Yetimoğlu, A.B. (2022). Lütfi Ömer Akad sinemasında anlam yaratımında sinematografik tercihlerin Diyet filmi üzerinden tartışılması. Selçuk İletişim Dergisi, 15(2): 637-671, doi: 10.18094/ JOSC. 975491
- La Bruyère, J. (2022). Karakterler yahut çağın töreleri (çev. Bediha Kösemihal). İstanbul: Telemak.
- Lewis, Bernard (1993). Modern Türkiyenin Doğuşu (çev. Metin Kıratlı). (5. baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Neale, S. (2010), Kurum olarak sanat sineması (çev. Özgür Yaren). A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 83-112). Ankara: Deki.
- Onaran, A.Ş. (2001). Lütfi Ömer Akad’ın sineması. Ankara: Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını.
- Onaran, A.Ş. (2013). Lütfi Ö. Akad. (2. baskı). İstanbul: Agora.
- Özön, N. (2010). Türk sineması tarihi 1896-1960. (3. baskı). İstanbul: Doruk.
- Öztürk, R. (2005) Akad’ın etkileri ve öğrettikleri. A. Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta içinde (ss. 53-73). Ankara: Dost.
- Saint-Michel Lisesi (t.y.). Jean-Baptiste De La Salle. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023, https://sm.k12.tr/jean-baptiste-de-la-salle-2/
- Sarris, A. (2010). Auteur kuramı üzerine notlar (çev. Barış Kılıçbay). A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 41-46). Ankara: Deki.
- Serter, S. (2009). Lütfi Ömer Akad ve Yalnızlar Rıhtımı (1959): Biçemsel Bir Analiz. Selçuk İletişim Dergisi, 5 (4), (136-147).
- Staiger, J. (2003). Authorship approaches. J. Grestner ve J. Staiger (Ed.), Authorship and film (ss. 27-57). New York: Routledge.
- Swartz, D. (2018). Kültür ve iktidar, Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi (çev. Elçin Gen). (4. baskı). İstanbul: İletişim.
- Şasa, A. (1993). Yeşilçam Günlüğü. İstanbul: Dergâh.
- Truffaut, F. (2010). Fransız sinemasında belirgin bir eğilim (çev. Rana İğneci Süzen). A. Karadoğan (Ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 27-40). Ankara: Deki.
- Uslu, S. S. (2018). 1916-56 yılları arasında İstanbul’un gözde kültür mekânı: Galatasaray Lisesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (3), 1759-1778.
- Wollen, P. (2010). Godard ve karşı sinema: Doğu rüzgârı (çev. Ertan Yılmaz). A. Karadoğan (Ed.), Sanat sineması üzerine (ss. 113-124). Ankara: Deki.
- Yıldırım, T. (2016). Türk sinemasının estetik tarihi, Standart türlere giriş 1948-1959. İstanbul: Es.
D'une fenêtre qui s'ouvre sur l'occident au cadrage d'Akad: L'analyse de l'identité artistique de Lütfi Akad en tant qu’auteur dans le contexte du cinéma européen et des prédispositions culturelles
Öz
Cet article cherche à déterminer la relation de Lütfi Ömer Akad avec la tradition européenne en utilisant les concepts du capital culturel et d'habitus de Pierre Bourdieu. Akad est considéré comme la figure pionnière et aussi, l'un du premier auteur de l'histoire du cinéma turc. L'article dessine un cadre méthodologique à travers lequel nous pouvons évaluer les conditions spécifiques d'Akad en tant qu'auteur de Yeşilçam. Ce cadre est façonné par la critique auteuriste, qui nous permet d'analyser les origines, le contexte social et culturel du réalisateur tout en nous concentrant sur sa personnalité. Dans la première partie de l'article, qui vise à faire une double évaluation, les études analysant la cinématographie, les caractéristiques narratives et la pratique cinématographique d'Akad à Yeşilçam sont examinées dans le cadre de la tradition cinématographique européenne. Les qualités mises en évidence dans cette section sont conformes au paradigme du cinéma d'art européen et au cinéma d'auteur. La deuxième partie de l'étude révèle les effets de l'environnement social et culturel dans lequel Akad a vécu et précise son identité d'auteur. Ainsi, l'éducation qu'il a reçue entre 1930 et 1939 au lycée Galatasaray, vue comme la fenêtre ouverte à l’Occident avec son grand rôle dans le processus de modernisation, a permis à Akad d'acquérir un capital culturel important. L'environnement et les conditions dans lesquels il se trouvait lui donnent l'occasion de considérer le cinéma comme une pratique artistique s’articulant avec le contexte esthétique moderniste. Sa proximité avec aussi bien la tradition que la mentalité du cinéma européen l'a aidé à poursuivre sa propre recherche cinématographique face aux règles du marché et aux exigences du contexte politique, et ainsi à le transformer en pionnier.
Anahtar Kelimeler
Lütfi Ömer Akad auteur cinéma Turc lycée Galatasaray cinéma Européen capital culturel
Kaynakça
- Abisel, N., Arslan U.T., Behçetoğulları,P., Karadoğan,A., Öztürk, S.R. & Ulusay N., (2018). Çok tuhaf çok tanıdık Vesikalı Yarim üzerine (3. baskı). İstanbul: Metis.
- Akad, L. Ö. (2004). Işıkla karanlık arasında. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Akad, L.Ö. (1952). Kanun Namına [Film].
- Akad, L.Ö. (1955). Beyaz Mendil [Film].
- Akad, L.Ö. (1957). Ak Altın [Film].
- Akad, L.Ö. (1959). Yalnızlar Rıhtımı [Film].
- Akad, L.Ö. (1959). Üç Tekerlekli Bisiklet [Film].
- Akad, L.Ö. (1967). Hudutların Kanunu [Film].
- Akad, L.Ö. (1967). Kızılırmak Karakoyun [Film].
- Akad, L.Ö. (1972). Yaralı Kurt [Film].
- Akad, L.Ö. (1972). Irmak [Film].
- Akad, L.Ö. (1973). Gelin [Film].
- Akad, L.Ö. (1973). Düğün [Film].
- Akad, L.Ö. (1974). Diyet [Film].
- Arslan, U. T. (2010). Mazi kabrinin hortlakları, Türklük melankoli ve sinema. İstanbul: Metis.
- Algan, N. (2005). Türkiye’nin görsel belleğinde bir öncü ve bir usta: Lütfi Akad. A. Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 23-52). Ankara: Dost.
- Ateş, M. (2020). Sinemada göç bağlamında sınıf, kimlik ve mekân: Ömer Lütfi Akad ve ‘göç üçlemesi’. Medeniyet ve Toplum Dergisi (METDER), 4 (2), 128-141. http://dx.doi.org/10.51117/metder.2020.2
- Austruc, A. (2010). Yeni avangardın doğuşu: Kamera kalem (çev. Nagihan Özer). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine (ss. 21-26) Ankara: Deki.
- Aydın, M. (2010). “Kayıp zamanın izinde” Ahmet Hamdi Tanpınar. Ankara: Doğu Batı.
- Aytekin, P.E. (2015). Köy gerçekliği bağlamında Türk sinemasında edebiyat etkisi: Lütfi Ömer Akad sineması, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı: 41, Güz, 313-328.
- Barthes, R. (2022). La Bruyère: Mitten edebiyata. Jean de la Bruyère. Karakterler yahut çağın töreleri (çev. Bediha Kösemihal) (ss. 391-407). İstanbul: Telemak.
- Bazin, A. (1985). On the politique des auteurs. Hillier, J. Cahier du Cinéma (ss. 248-259). Cambridge: Harvard University.
- Bergfelder, T. (2005). Avrupa sinemasını yeniden düşünmek: Avrupa sinema tarihi yazımı için kavram ve örnekler, Toplumbilim, Sayı 18, 191-199.
- Bordwell, D. (2010a). Film pratiğinin kipi olarak sanat sineması (çev. Yeşim Özben). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine içinde (ss. 71-82). Ankara: Deki.
- Bordwell, D. (2010b). Sanat sineması Anlatımı (çev. Emrah Suat Onat). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine içinde (ss. 125-177). Ankara: Deki.
- Bostan, M. (2021). Yeşilçam’da bir “romancı” yönetmen: Lütfi Akad. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19 (37), 147-164.
- Bourdieu, P. (2015). Ayrım, Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt). Ankara: Heretik.
- Bourdieu, P. ve Passeron, J.C. (2020). Varisler öğrenciler ve kültür (4. basım). (çev. Levent Ünsaldı, Aslı Sümer). Ankara: Heretik.
- Bozdoğan, S. (2020). Modernizm ve ulusun inşası (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis.
- Buscombe, E. (1973). Ideas of authorship, Screen, 14 (3), 75–85. https://doi. org/10.1093/screen/14.3.75
- Çeğin, G. ve Göker, E. (2015). Araştırmasından 50 yıl, kitabından 35 yıl sonra Ayrım. Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi içinde (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt) (ss. 9-21). Ankara: Heretik.
- Dadak, Z. (2005). Bir Redd-i Miras: Yaralı Kurt. Ayla Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 81-93). Ankara: Dost.
- Daldal, A. (2005). 1960 darbesi ve Türk sinemasında toplumsal gerçekçilik. İstanbul: Homer.
- Dellaloğlu, B. (2013). Modernleşmenin zihniyet dünyası, Bir Tanpınar fetişizmi. (4 baskı). Ankara: Kadim.
- Dilek, A. B. (2023). Kızılırmak Karakoyun filmini anlatı ve kahramanın yolculuğu bağlamında biçimbilimsel olarak yeniden okumak, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 16 (41), 141-158 https://doi.org/10.12981/mahder.1201978
- Engin, V. (2016). 1868’ten 1923’e Mekteb-i Sultânî. İstanbul: Yeditepe.
- Engin, V. (2021). Galatasaray Lisesi, Atatürk Ansiklopedisi içinde. Erişim tarihi: 5 Eylül 2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/galatasaray-lisesi/?pdf=3655 Esen, Ş.K. (2002). Türk sinemasının kilometre taşları. İstanbul: Naos.
- Esen, Ş. K. (2005) Akad’ı okumak. Ayla Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 74-80). Ankara: Dost.
- Esen, Ş.K (2016). Türk sinemasının kilometre taşları (3. baskı). İstanbul: Agora.
- Fazlıoğlu, F. N. (2019). Lütfi Ö. Akad’ın göç üçlemesi: Yaklaşan erkeklik krizi ve kadınların yükselişi. TRTAkademi, 4 (7), Sayı 07, 42-60.
- Fikret, T. (2006). Haluk’un defteri (çev. Abdullah Uçman). İstanbul: Çağrı.
- Gerstner, D. A. (2003). The practices of authorship. D.A. Gerstner & J. Staiger (Ed.), Authorship and film (ss. 3-25). New York: Routledge.
- Gerstner, J. & Staiger, J. (2003). Authorship and film. New York: Routledge.
- Green, J.R. (2000). Straight lick: The cinema of Oscar Micheaux. Bloomington: Indiana University Press.
- Güçhan, G. (1992). Toplumsal değişme ve Türk sineması. Ankara: İmge.
- Güney, Y. (1970). Umut [Film].
- Kayalı, K. (2006). Yönetmenler çerçevesinde Türk Sineması. Ankara: Deniz.
- Kayalı, K. (2018). Gelenekselliğin ve farklılaşmanın iç içe geçmesiyle şekillenen Türk sineması geçmişten kopmadan yenileşiyor. TRTAkademi. 3 (5), 436-443.
- Kayalı, K. (2020). Dönemini sallayan yönetmenler ve filmleri geçip giderken neden hâlâ Metin Erksan ve Lütfi Akad sineması konuşuluyor? Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36), 671-682.
- Kael, P. (2010). Çemberler ve kareler. A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss.47-70). Ankara: Deki.
- Karadoğan, A. (ed.). (2010). Sanat sineması üzerine. Ankara: Deki.
- Karadoğan, A. (2018), Modernist Estetik, Türkiye’de Sanat sineması tarihine giriş (1896-2000). Ankara: Deki.
- Kanbur, A. (2005). Geçmişten günümüze, günümüzden geçmişe sinemamızda bir portre: Lütfi Akad. A. Kanbur (ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 8-22). Ankara: Dost.
- Kanbur, A. (Ed.). (2005). Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad. Ankara: Dost.
- Kırel, S. & Yetimoğlu, A.B. (2022). Lütfi Ömer Akad sinemasında anlam yaratımında sinematografik tercihlerin Diyet filmi üzerinden tartışılması. Selçuk İletişim Dergisi, 15(2): 637-671, doi: 10.18094/ JOSC. 975491
- La Bruyère, J. (2022). Karakterler yahut çağın töreleri (çev. Bediha Kösemihal). İstanbul: Telemak.
- Lewis, Bernard (1993). Modern Türkiyenin Doğuşu (çev. Metin Kıratlı). (5. baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Neale, S. (2010), Kurum olarak sanat sineması (çev. Özgür Yaren). A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 83-112). Ankara: Deki.
- Onaran, A.Ş. (2001). Lütfi Ömer Akad’ın sineması. Ankara: Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını.
- Onaran, A.Ş. (2013). Lütfi Ö. Akad. (2. baskı). İstanbul: Agora.
- Özön, N. (2010). Türk sineması tarihi 1896-1960. (3. baskı). İstanbul: Doruk.
- Öztürk, R. (2005) Akad’ın etkileri ve öğrettikleri. A. Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta içinde (ss. 53-73). Ankara: Dost.
- Saint-Michel Lisesi (t.y.). Jean-Baptiste De La Salle. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023, https://sm.k12.tr/jean-baptiste-de-la-salle-2/
- Sarris, A. (2010). Auteur kuramı üzerine notlar (çev. Barış Kılıçbay). A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 41-46). Ankara: Deki.
- Serter, S. (2009). Lütfi Ömer Akad ve Yalnızlar Rıhtımı (1959): Biçemsel Bir Analiz. Selçuk İletişim Dergisi, 5 (4), (136-147).
- Staiger, J. (2003). Authorship approaches. J. Grestner ve J. Staiger (Ed.), Authorship and film (ss. 27-57). New York: Routledge.
- Swartz, D. (2018). Kültür ve iktidar, Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi (çev. Elçin Gen). (4. baskı). İstanbul: İletişim.
- Şasa, A. (1993). Yeşilçam Günlüğü. İstanbul: Dergâh.
- Truffaut, F. (2010). Fransız sinemasında belirgin bir eğilim (çev. Rana İğneci Süzen). A. Karadoğan (Ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 27-40). Ankara: Deki.
- Uslu, S. S. (2018). 1916-56 yılları arasında İstanbul’un gözde kültür mekânı: Galatasaray Lisesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (3), 1759-1778.
- Wollen, P. (2010). Godard ve karşı sinema: Doğu rüzgârı (çev. Ertan Yılmaz). A. Karadoğan (Ed.), Sanat sineması üzerine (ss. 113-124). Ankara: Deki.
- Yıldırım, T. (2016). Türk sinemasının estetik tarihi, Standart türlere giriş 1948-1959. İstanbul: Es.
From a Window on the West to Akad's Cadrage: An Analysis of Lütfi Akad's Auteur Identity in the Context of European Cinema and Cultural Predispositions
Öz
This article attempts to understand the relationship of Lütfi Ömer Akad, regarded as the pioneering figure and one of the first auteur of Turkish cinema history, with the European tradition by using Pierre Borudieu's concepts of cultural capital and habitus. It draws a methodological framework through which we can evaluate the specific conditions of Akad as an auteur from Yeşilçam. This framework is shaped by auteur criticism, which allows us to analyse the director's origins, social and cultural context while focusing on his personality. In the first part of the article, which aims to evaluate two different areas, studies analysing Akad's cinematography, narrative features and film practices in Yeşilçam are examined within the framework of the European cinema tradition. The qualities highlighted in this section align with the European art cinema paradigm and the auteur cinema approach. The second part of the study reveals the effects of the social and cultural environment Akad grew up in on his auteur identity. Accordingly, the education he received between 1930-39 at Galatasaray High School, which is defined as a window on the West and played an essential role in the modernisation process, enabled Akad to acquire a significant cultural capital. His environment and conditions allowed him to consider cinema as an art practice and articulate with the modernist aesthetic context. His closeness to the European cinema tradition and mentality helps him continue his search for cinema against the rules of the market and the demands of the political environment and take pioneering steps as a director.
Anahtar Kelimeler
Lütfi Ömer Akad auteur Turkish cinema Galatasaray high school European cinema cultural capital
Kaynakça
- Abisel, N., Arslan U.T., Behçetoğulları,P., Karadoğan,A., Öztürk, S.R. & Ulusay N., (2018). Çok tuhaf çok tanıdık Vesikalı Yarim üzerine (3. baskı). İstanbul: Metis.
- Akad, L. Ö. (2004). Işıkla karanlık arasında. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
- Akad, L.Ö. (1952). Kanun Namına [Film].
- Akad, L.Ö. (1955). Beyaz Mendil [Film].
- Akad, L.Ö. (1957). Ak Altın [Film].
- Akad, L.Ö. (1959). Yalnızlar Rıhtımı [Film].
- Akad, L.Ö. (1959). Üç Tekerlekli Bisiklet [Film].
- Akad, L.Ö. (1967). Hudutların Kanunu [Film].
- Akad, L.Ö. (1967). Kızılırmak Karakoyun [Film].
- Akad, L.Ö. (1972). Yaralı Kurt [Film].
- Akad, L.Ö. (1972). Irmak [Film].
- Akad, L.Ö. (1973). Gelin [Film].
- Akad, L.Ö. (1973). Düğün [Film].
- Akad, L.Ö. (1974). Diyet [Film].
- Arslan, U. T. (2010). Mazi kabrinin hortlakları, Türklük melankoli ve sinema. İstanbul: Metis.
- Algan, N. (2005). Türkiye’nin görsel belleğinde bir öncü ve bir usta: Lütfi Akad. A. Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 23-52). Ankara: Dost.
- Ateş, M. (2020). Sinemada göç bağlamında sınıf, kimlik ve mekân: Ömer Lütfi Akad ve ‘göç üçlemesi’. Medeniyet ve Toplum Dergisi (METDER), 4 (2), 128-141. http://dx.doi.org/10.51117/metder.2020.2
- Austruc, A. (2010). Yeni avangardın doğuşu: Kamera kalem (çev. Nagihan Özer). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine (ss. 21-26) Ankara: Deki.
- Aydın, M. (2010). “Kayıp zamanın izinde” Ahmet Hamdi Tanpınar. Ankara: Doğu Batı.
- Aytekin, P.E. (2015). Köy gerçekliği bağlamında Türk sinemasında edebiyat etkisi: Lütfi Ömer Akad sineması, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı: 41, Güz, 313-328.
- Barthes, R. (2022). La Bruyère: Mitten edebiyata. Jean de la Bruyère. Karakterler yahut çağın töreleri (çev. Bediha Kösemihal) (ss. 391-407). İstanbul: Telemak.
- Bazin, A. (1985). On the politique des auteurs. Hillier, J. Cahier du Cinéma (ss. 248-259). Cambridge: Harvard University.
- Bergfelder, T. (2005). Avrupa sinemasını yeniden düşünmek: Avrupa sinema tarihi yazımı için kavram ve örnekler, Toplumbilim, Sayı 18, 191-199.
- Bordwell, D. (2010a). Film pratiğinin kipi olarak sanat sineması (çev. Yeşim Özben). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine içinde (ss. 71-82). Ankara: Deki.
- Bordwell, D. (2010b). Sanat sineması Anlatımı (çev. Emrah Suat Onat). A. Karadoğan (Ed.), Sanat Sineması Üzerine içinde (ss. 125-177). Ankara: Deki.
- Bostan, M. (2021). Yeşilçam’da bir “romancı” yönetmen: Lütfi Akad. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 19 (37), 147-164.
- Bourdieu, P. (2015). Ayrım, Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt). Ankara: Heretik.
- Bourdieu, P. ve Passeron, J.C. (2020). Varisler öğrenciler ve kültür (4. basım). (çev. Levent Ünsaldı, Aslı Sümer). Ankara: Heretik.
- Bozdoğan, S. (2020). Modernizm ve ulusun inşası (çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis.
- Buscombe, E. (1973). Ideas of authorship, Screen, 14 (3), 75–85. https://doi. org/10.1093/screen/14.3.75
- Çeğin, G. ve Göker, E. (2015). Araştırmasından 50 yıl, kitabından 35 yıl sonra Ayrım. Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi içinde (çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt) (ss. 9-21). Ankara: Heretik.
- Dadak, Z. (2005). Bir Redd-i Miras: Yaralı Kurt. Ayla Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 81-93). Ankara: Dost.
- Daldal, A. (2005). 1960 darbesi ve Türk sinemasında toplumsal gerçekçilik. İstanbul: Homer.
- Dellaloğlu, B. (2013). Modernleşmenin zihniyet dünyası, Bir Tanpınar fetişizmi. (4 baskı). Ankara: Kadim.
- Dilek, A. B. (2023). Kızılırmak Karakoyun filmini anlatı ve kahramanın yolculuğu bağlamında biçimbilimsel olarak yeniden okumak, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 16 (41), 141-158 https://doi.org/10.12981/mahder.1201978
- Engin, V. (2016). 1868’ten 1923’e Mekteb-i Sultânî. İstanbul: Yeditepe.
- Engin, V. (2021). Galatasaray Lisesi, Atatürk Ansiklopedisi içinde. Erişim tarihi: 5 Eylül 2023, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/galatasaray-lisesi/?pdf=3655 Esen, Ş.K. (2002). Türk sinemasının kilometre taşları. İstanbul: Naos.
- Esen, Ş. K. (2005) Akad’ı okumak. Ayla Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 74-80). Ankara: Dost.
- Esen, Ş.K (2016). Türk sinemasının kilometre taşları (3. baskı). İstanbul: Agora.
- Fazlıoğlu, F. N. (2019). Lütfi Ö. Akad’ın göç üçlemesi: Yaklaşan erkeklik krizi ve kadınların yükselişi. TRTAkademi, 4 (7), Sayı 07, 42-60.
- Fikret, T. (2006). Haluk’un defteri (çev. Abdullah Uçman). İstanbul: Çağrı.
- Gerstner, D. A. (2003). The practices of authorship. D.A. Gerstner & J. Staiger (Ed.), Authorship and film (ss. 3-25). New York: Routledge.
- Gerstner, J. & Staiger, J. (2003). Authorship and film. New York: Routledge.
- Green, J.R. (2000). Straight lick: The cinema of Oscar Micheaux. Bloomington: Indiana University Press.
- Güçhan, G. (1992). Toplumsal değişme ve Türk sineması. Ankara: İmge.
- Güney, Y. (1970). Umut [Film].
- Kayalı, K. (2006). Yönetmenler çerçevesinde Türk Sineması. Ankara: Deniz.
- Kayalı, K. (2018). Gelenekselliğin ve farklılaşmanın iç içe geçmesiyle şekillenen Türk sineması geçmişten kopmadan yenileşiyor. TRTAkademi. 3 (5), 436-443.
- Kayalı, K. (2020). Dönemini sallayan yönetmenler ve filmleri geçip giderken neden hâlâ Metin Erksan ve Lütfi Akad sineması konuşuluyor? Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18 (36), 671-682.
- Kael, P. (2010). Çemberler ve kareler. A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss.47-70). Ankara: Deki.
- Karadoğan, A. (ed.). (2010). Sanat sineması üzerine. Ankara: Deki.
- Karadoğan, A. (2018), Modernist Estetik, Türkiye’de Sanat sineması tarihine giriş (1896-2000). Ankara: Deki.
- Kanbur, A. (2005). Geçmişten günümüze, günümüzden geçmişe sinemamızda bir portre: Lütfi Akad. A. Kanbur (ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad içinde (ss. 8-22). Ankara: Dost.
- Kanbur, A. (Ed.). (2005). Sadeliğin derinliğinde bir usta: Lütfi Akad. Ankara: Dost.
- Kırel, S. & Yetimoğlu, A.B. (2022). Lütfi Ömer Akad sinemasında anlam yaratımında sinematografik tercihlerin Diyet filmi üzerinden tartışılması. Selçuk İletişim Dergisi, 15(2): 637-671, doi: 10.18094/ JOSC. 975491
- La Bruyère, J. (2022). Karakterler yahut çağın töreleri (çev. Bediha Kösemihal). İstanbul: Telemak.
- Lewis, Bernard (1993). Modern Türkiyenin Doğuşu (çev. Metin Kıratlı). (5. baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Neale, S. (2010), Kurum olarak sanat sineması (çev. Özgür Yaren). A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 83-112). Ankara: Deki.
- Onaran, A.Ş. (2001). Lütfi Ömer Akad’ın sineması. Ankara: Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını.
- Onaran, A.Ş. (2013). Lütfi Ö. Akad. (2. baskı). İstanbul: Agora.
- Özön, N. (2010). Türk sineması tarihi 1896-1960. (3. baskı). İstanbul: Doruk.
- Öztürk, R. (2005) Akad’ın etkileri ve öğrettikleri. A. Kanbur (Ed.), Sadeliğin derinliğinde bir usta içinde (ss. 53-73). Ankara: Dost.
- Saint-Michel Lisesi (t.y.). Jean-Baptiste De La Salle. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023, https://sm.k12.tr/jean-baptiste-de-la-salle-2/
- Sarris, A. (2010). Auteur kuramı üzerine notlar (çev. Barış Kılıçbay). A. Karadoğan (ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 41-46). Ankara: Deki.
- Serter, S. (2009). Lütfi Ömer Akad ve Yalnızlar Rıhtımı (1959): Biçemsel Bir Analiz. Selçuk İletişim Dergisi, 5 (4), (136-147).
- Staiger, J. (2003). Authorship approaches. J. Grestner ve J. Staiger (Ed.), Authorship and film (ss. 27-57). New York: Routledge.
- Swartz, D. (2018). Kültür ve iktidar, Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi (çev. Elçin Gen). (4. baskı). İstanbul: İletişim.
- Şasa, A. (1993). Yeşilçam Günlüğü. İstanbul: Dergâh.
- Truffaut, F. (2010). Fransız sinemasında belirgin bir eğilim (çev. Rana İğneci Süzen). A. Karadoğan (Ed.), Sanat sineması üzerine içinde (ss. 27-40). Ankara: Deki.
- Uslu, S. S. (2018). 1916-56 yılları arasında İstanbul’un gözde kültür mekânı: Galatasaray Lisesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7 (3), 1759-1778.
- Wollen, P. (2010). Godard ve karşı sinema: Doğu rüzgârı (çev. Ertan Yılmaz). A. Karadoğan (Ed.), Sanat sineması üzerine (ss. 113-124). Ankara: Deki.
- Yıldırım, T. (2016). Türk sinemasının estetik tarihi, Standart türlere giriş 1948-1959. İstanbul: Es.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İletişim ve Medya Çalışmaları (Diğer) |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Ekim 2023 |
| Kabul Tarihi | 25 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Sayı: 39 |
- Makale Dosyaları
