Aldatıcı tasarım kalıpları çevrimiçi platformlarda kullanıcıların karar alma süreçlerini etkileyerek onları manipüle eden tasarım örüntüleridir. Kullanıcıları belirli kararlar verip eylemler gerçekleştirmeleri için yönlendiren tasarım unsurlarıdır. Kullanım türüne ve bağlamına bağlı olarak değişen birçok aldatıcı tasarım türü olup; bu tasarım unsurları son yıllarda çeşitli ulusal ve uluslararası yasal mevzuatta yasa dışı olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda, bu araştırmada öncelikle literatürden hareketle aldatıcı tasarım kalıpları sınıflandırılarak tipolojisi çıkartılmıştır. Ardından arayüz algı kuramı bağlamında betimleyici durum analizi yöntemiyle Türkiye’de kullanıcı şikayetlerine yönelik bir platform olan Şikayetvar sitesinde farklı markaların kullandıkları aldatıcı tasarım unsurlarına ilişkin şikayetlerin izi sürülmüştür. Şikayetvar sitesinde bulunan farklı markalara yönelik kullanıcı şikayetleri üzerinden Türkiye’nin dijital ekosisteminde yer alan aldatıcı tasarım örüntülerine somut örnekler verilmiştir. Kullanıcıların kararlarının farklı aldatıcı tasarım kalıplarıyla yönlendirildiği saptanmıştır. Yalnızca içerik değil, tasarım temelli denetim mekanizmalarının da gerekli olduğu gözlenmiş; bu doğrultuda düzenleyici kurumlar, teknoloji/tasarım şirketleri ve tasarımda etiği önceleyen sivil toplum kuruluşlarının katkısına ihtiyaç duyulduğu değerlendirilmiştir.
Aldatıcı tasarım karanlık tasarım kullanıcı deneyimi manipülasyon etik arayüz tasarımı
Les modèles de conception trompeurs désignent des dispositifs qui influencent les décisions des utilisateurs sur les plateformes en ligne, afin de les manipuler. Ces éléments, soigneusement élaborés, orientent les choix et les actions. Leur diversité est notable, variant selon l’usage et le contexte. Ces pratiques ont d’ailleurs été déclarées illégales par plusieurs législations nationales et internationales. Cette étude vise d’abord à classer ces modèles, identifiés dans la littérature scientifique, pour en établir une typologie. Dans le cadre de la théorie de la perception de l’interface, une analyse descriptive a été réalisée à partir des plaintes publiées sur Şikayetvar, plateforme turque dédiée aux consommateurs. Des exemples concrets de designs trompeurs employés par différentes marques y ont été relevés. Les résultats montrent que les décisions des utilisateurs sont affectées par ces modèles, soulignant la nécessité de mécanismes de régulation axés non seulement sur le contenu, mais aussi sur la conception.
Conception trompeuse conception sombre expérience utilisateur manipulation éthique conception d'interface
Deceptive patterns are design models that manipulate users’ decision-making on online platforms. They guide choices and behaviors. Numerous forms exist, varying with context and purpose, and in recent years have been declared unlawful under several national and international regulations. The present study first classified deceptive design patterns identified in the literature to establish a typology. Within the framework of interface perception theory, a descriptive analysis was conducted using complaints from Şikayetvar, Türkiye’s main consumer complaint platform. Examples revealed how various brands employ deceptive elements, providing concrete cases from the Turkish digital ecosystem. Findings indicate that users’ decisions are significantly shaped by these patterns, underlining the need for regulatory mechanisms that address not only content but also design practices. It was concluded that regulators, technology and design companies, as well as civil society organizations emphasizing ethics should contribute to tackling deceptive design patterns.
Deceptive design dark design user experience manipulation ethics interface design
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İletişim Teknolojisi ve Dijital Medya Çalışmaları, İnternet, Medya Okuryazarlığı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Gönderilme Tarihi | 22 Haziran 2025 |
| Kabul Tarihi | 12 Aralık 2025 |
| Yayımlanma Tarihi | 25 Aralık 2025 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2025 Sayı: 43 |